Sułek Sulisław (1. poł. XII w.), przedstawiciel rodu Sieciechowiców (Toporów), możnowładca polski.
Zapewne był synem Sieciecha palatyna (wojewody) polskiego (zob.), prawdopodobnie bratem Andrzeja.
Znany jest S. z nielicznych wzmianek źródłowych. Odnotowany został na liście świadków opatrzonego datą roczną 1105 dokumentu legata papieskiego kard. Idziego, bp. Tusculum (od r. 1122), wystawionego za zgodą ks. Bolesława Krzywoustego ok. r. 1123/4 (z wykorzystaniem wcześniejszych zapisek klasztornych, m.in. z datą roczną 1105; w znanej obecnie postaci zapewne skompilowanego później), zawierającego potwierdzenie dóbr klasztoru tynieckiego (w tym nadanych ok. r. 1105 przez księżnę-wdowę, królową Judytę Marię salicką) w obecności ks. Bolesława i jego syna Władysława oraz bp. krakowskiego Radosta (1118–42). Lista ta (w literaturze odnoszona do r. 1105 lub r. 1124) obejmuje przedstawicieli ścisłej elity możnowładczej: Skarbimira, Wojsława, Piotra Włostowica (identyfikacja niepewna z uwagi na zepsuty zapis: «Poztigo»), Andrzeja, S-a z synem Marcinem, Prędotę i Dziwigora. Odosobnione w nowszej literaturze i opatrzone mniej przekonywającą argumentacją pozostaje datowanie listy świadków na czas nadania królowej Judyty, dokonanego w r. 1105 (A. Gąsiorowski, M. Derwich), bądź też rozważanie (G. Labuda) jej podziału na partię odpowiadającą r. 1105 (Skarbimir, Wojsław) i r. 1124 (Piotr Włostowic, Andrzej, S. z synem Marcinem, Prędota, Dziwigor). Utrwalone datowanie głównego trzonu dokumentu tynieckiego na l. 1123–5 (Z. Kozłowska-Budkowa) zostało ostatnio przekonywająco doprecyzowane, także w odniesieniu do całej listy świadków, na l. 1123/4 (J. Bieniak), co odpowiada datowaniu misji legata Idziego w Polsce (Labuda). Przyjmuje się, że lista świadków odzwierciedla fakt zawarcia ugody pomiędzy zwalczającymi się obozami możnowładczymi na zjeździe w Krakowie: w r. 1105 (Derwich) lub w r. 1124 (W. Semkowicz, najpełniej Bieniak). Stronami domniemanej ugody z r. 1105 mieli być ks. Bolesław Krzywousty i Awdańce na czele ze Skarbimirem oraz Sieciechowice na czele z Andrzejem i S-em, popierani przez królową Judytę Marię, jej gwarantami inni wymienieni możnowładcy, a jej istotą – zgoda na powrót do Polski byłego woj. Sieciecha (wygnanego ok. r. 1100/1, zm. w Polsce przed r. 1113), w zamian za poparcie Toporów w nieuchronnej wojnie domowej ks. Bolesława z bratem przyrodnim Zbigniewem, która wybuchła w r. 1107. Z kolei wedle bardziej prawdopodobnej hipotezy (Bieniak), datującej listę świadków dokumentu tynieckiego na r. 1124 odzwierciedla ona zawartą ok. r. 1121 ugodę, która miała za cel konsolidację wewnętrzną dla dokończenia podboju Pomorza i obejmowała zgodę księcia na powrót na dwór i ponowne objęcie urzędu palatyna (wojewody) przez przywódcę Awdańców, Skarbimira (oślepionego w następstwie buntu w r. 1118), akceptację przez Awdańców statutu książęcego wprowadzającego zasady senioratu, oraz zgodę na ten stan rzeczy udzieloną przez Powałów na czele z Wojsławem, wrogich Awdańcom Sieciechowiców (Toporów) na czele z Andrzejem, S-em i Marcinem Sułkowicem (ród ten miał odzyskać wpływy po upadku Skarbimira w r. 1118), Łabędziów na czele z Piotrem Włostowicem, Odrowążów na czele z Prędotą i nierozpoznany ród Dziwigora (Bieniak). Datę ugody (r. 1121) wskazuje (zdaniem Bieniaka) fragment księgi brackiej klasztoru benedyktynów w Lubiniu (fundacji Awdańców), datowany na l. 1121–45, obejmujący ks. Bolesława i grupę możnowładców; w początkowej partii tego fragmentu wymienieni zostali także S. («Sulizlauus») i Andrzej (obaj przed bp. Radostem), a w dalszej (po arcybp. Jakubie) także Marcin i cześnik Sieciech (zob.).
S. identyfikowany jest z komesem Sulisławem («Sulizlaus»), odnotowanym w przywileju ks. Bolesława Kędzierzawego z r. 1149, potwierdzającym dobra benedyktyńskiego klasztoru NMP i św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu, fundowanego od ok. r. 1137 przez komesa Piotra Włostowica. Wg tego aktu Sulisław ofiarował klasztorowi wieś Pulsnica (Paleśnica , Pełcznica (Pełcanica) koło Kątów Wrocławskich?); wśród możnowładczych dobroczyńców klasztoru wymieniono także znanych z dokumentu tynieckiego: Andrzeja, ofiarodawcę Wawrzeńczyc w ziemi krakowskiej, i Dziwigora, który nadał Wejowo. Wbrew literaturze (F. Piekosiński) S. nie był natomiast ofiarodawcą wsi Żórawa (nadanej przez innego komesa). Nadanie wsi Pulsnica klasztorowi zapewne miało miejsce między r. 1137 a 1149. S. utożsamiany jest także z Sulisławem, wymienionym w bulli protekcyjnej dla biskupstwa wrocławskiego z r. 1155, który ofiarował biskupstwu dwie wsie: «in montibus que dicitur Sulizclavici, alteram Cochechov», ich identyfikacja i lokalizacja nie jest ostatecznie przesądzona (Sulisławice i Kotuków – Piekosiński, obecnie Wzgórza Trzebnickie i Biskupin w obrębie Wrocławia – M. Cetwiński).
W literaturze uznaje się S-a i Andrzeja za synów (lub syna i synowca) wojewody (palatyna) Sieciecha, a między sobą za braci lub braci stryjecznych (Bieniak i J. Kurtyka), jedynie Marek Derwich, datując wyżej wymienioną listę świadków dokumentu tynieckiego na ok. r. 1105 uznał alternatywnie S-a i Andrzeja za braci Sieciecha. Niezależnie od tych przesłanek za bardziej prawdopodobnym datowaniem tynieckiej listy świadków na r. 1123/4, oczywiste wydaje się pojawienie imienia Andrzej w pokoleniu synów woj. Sieciecha – fundatora kolegiaty św. Andrzeja na Okole w Krakowie. Dawniejsza literatura za syna woj. Sieciecha, a więc brata S-a i Andrzeja, uznawała też Sieciecha, cześnika Bolesława Krzywoustego w r. 1121; nowsza w cześniku Sieciechu upatruje wnuka woj. Sieciecha i syna Andrzeja (Bieniak, Kurtyka). W 1. poł. XII w. doszło zapewne do sojuszu i bliskich kontaktów między Toporami i Gryfami, na co wskazuje nadawanie w obu rodach już w następnym pokoleniu (a także później) tych samych imion (przekazywanych z pewnością poprzez małżeństwa): Śmił (u Toporów: znany z r. 1187, Śmił Sieciechowic, syn cześnika Sieciecha, najpewniej ojciec Żegoty i Andrzeja z Morawicy; u Gryfów: Śmił Bodzęcic brat stryjeczny arcybp. Jana, wzmiankowany w r. 1166/1177) i Sułek (Sulisław) (u Toporów: żyjący w 3. tercji XII w. Sułek, zapewne brat Śmiła Sieciechowica, ojciec Sieciecha, Żegoty, Gołucha i Andrzeja; u Gryfów: żyjący w 4. ćwierci XII w. Sulisław Bartłomiejowic, ojciec woj. krakowskiego Klemensa z Ruszczy, woj. i kaszt. krakowskiego Sułka; Sezemy i Tomka). Można więc sądzić, iż siostra S-a i Andrzeja lub (i) córka jednego z nich zostały wydane za mąż za przedstawicieli rodu Gryfów; jeden z nich (raczej Andrzej) mógł też być mężem Gryfitki.
Położenie dóbr S-a można określać jedynie hipotetycznie. Jego wystąpienie w kręgu rodowców (Andrzej, Marcin Sułkowic) na liście świadków dokumentu tynieckiego może wskazywać na [współ]posiadanie przez niego obszarów na zachód od Krakowa, w poświadczonym wprost od początku XIII w. gnieździe Toporów wokół Morawicy, w najbliższym sąsiedztwie klasztoru tynieckiego, którego początki istnienia były też elementem tradycji rodowej Toporów. Nadania na rzecz klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu i biskupstwa wrocławskiego dowodzą z kolei posiadania dóbr na Śląsku (raczej nadanych niż odziedziczonych po woj. Sieciechu), ale też wskazują, iż S. pozbywał się ich; pozycja Toporów na Śląsku ani wcześniej, ani później nie była mocna. Opierając się na geografii nadań czynionych przez jego synów – Marcina i (prawdopodobnie) Krzywosąda, można przypisać S-owi posiadanie dóbr w okolicy klasztoru benedyktynów w Sieciechowie nad Wisłą (na pograniczu Małopolski i Mazowsza) oraz na Mazowszu, w okolicy Płocka i na pograniczu mazowiecko-kujawskim (okolice Białotarska i Pomorzan). S. zmarł ok. poł. XII w. Można identyfikować go z rycerzem Sulisławem (Sulizlaus miles), którego śmierć odnotowana została pod 13 V w Nekrologu opactwa św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu. Zmarł na pewno po r. 1137 (skoro zdążył poczynić nadanie na rzecz fundowanego wówczas klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu), zapewne po r. 1149 i może po r. 1155 (w sposób nie przesądzający o dacie śmierci jego nadania odnotowują: akt potwierdzenia dóbr klasztoru św. Wincentego we Wrocławiu i bulla protekcyjna wrocławska), z pewnością jednak przed r. 1166 (w pierwszoplanowej roli politycznej wystąpił wówczas już jego syn, Marcin).
Imię żony S-a nie jest znane. Jego syn Marcin Sułkowic odnotowany został wraz z ojcem na liście świadków dokumentu tynieckiego legata Idziego z r. 1123/4. W potwierdzającym posiadłości klasztoru benedyktynów w Sieciechowie dokumencie książęcym z r. 1252 został wymieniony jako ofiarodawca na rzecz opactwa wsi Orzechów. Jego identyfikacja z Marcinem, w r. 1153 świadkiem fundacji klasztoru cystersów w Brzeźnicy (Jędrzejowie) przez arcybp. Jana, nie jest pewna, bowiem wówczas równocześnie żyło dwóch możnowładców o tym imieniu. Obaj – Marcin i Marcin Sułkowic – uczestniczyli w r. 1161 w uroczystościach poświęcenia kolegiaty w Łęczycy i zwołanym przy tej okazji wielkim wiecu rycerstwa i książąt, na którym wszystkie stronnictwa zjednoczyły się wokół ks. seniora Bolesława Kędzierzawego w obliczu zagrożenia ze strony Cesarstwa. Należał do promazowieckiego stronnictwa seniora Bolesława Kędzierzawego, bowiem nie był obecny w r. 1167 w Jędrzejowie na zjeździe opozycyjnych rodów z ks. Kazimierzem Sprawiedliwym. Do obu Marcinów należy odnieść wpisy w Nekrologu opactwa św. Wincentego na Ołbinie we Wrocławiu pod 1 I i 9 V; jeden z nich dotyczył Marcina Sułkowica (zm. po 1161). Za drugiego syna S-a można uznać Krzywosąda, który w r. 1187 wraz z Sieciechem, zapewne swoim synem (Bieniak, Kurtyka), w sporze z kapit. płocką został przez ks. Kazimierza Sprawiedliwego odsądzony od praw do kaplicy św. Benedykta na Radziwiu pod Płockiem i od praw do wsi Czyżewo, odzyskał natomiast tym wyrokiem wieś Kurów koło Sieciechowa na Mazowszu. Przypisuje mu się też posiadanie części jeziora Ciechomickiego na Mazowszu (B. Śliwiński). Dokument z r. 1252 odnotował go ponadto jako dobrodzieja klasztoru benedyktynów w Sieciechowie, ofiarodawcę łąki Janikowej zwanej Chechło na rzecz tego opactwa. Synowie Krzywosąda, Sieciech i prawdopodobnie Krzywosąd (w l. 1218–20 pedagog ks. Bolesława Konradowica), zapoczątkowali linie Toporów na Mazowszu i w ziemi łęczyckiej. Mniej prawdopodobne byłoby natomiast uznanie za syna S-a Więcesława Sulisławica, który w r. 1189 został wymieniony wśród świadków (obok m.in. Śmiła Sieciechowica) aktu nadania przez Kazimierza Sprawiedliwego opola chropskiego kapit. krakowskiej. Imię Więcesław w XII i XIII w. wśród Toporów nie występuje, choć nie jest to okoliczność całkowicie wykluczająca tę filiację.
Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wr. 1982 s. 20; PSB (Sieciech palatyn polski, Sieciech cześnik ks. Bolesława Krzywoustego); Piekosiński, Rycerstwo, II; – Bieniak J., Polska elita polityczna XII wieku, Część II. Wróżda i zgoda, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyński, W. 1985 III 14–15, 57–8, 69–73; Derwich M., Tyniecka zgoda i wyszogrodzka wróżda „Kwart. Hist.” R. 95: 1988 z. 2 s. 3–15; Gąsiorowski A., Tyniecki dokument, w: Słownik starożytności słowiańskich, Wr. 1977–80 VI; Halecki O., W sprawie pochodzenia Tęczyńskich, „Mies. Herald.” R. 7: 1914 nr 1–2 s. 6; Klimecka G., Ród potomków Sieciecha w wiekach XII i XIII, „Studia Źródłozn.” T. 28: 1983 s. 54–6; Kurtyka J., Głos w dyskusji nad referatem o rodzie potomków Sieciecha, w: Genealogia – Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi na tle porównawczym, Red. J. Hertel, J. Wroniszewski, Tor. 1987 s. 229–35; tenże, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997; Labuda G., Początki diecezjalnej organizacji kościelnej na Pomorzu i na Kujawach w XI i XII wieku, „Zap. Hist.” T. 33: 1968 z. 3 s. 44; tenże, Szkice historyczne X–XI wieku, P. 2004 s. 268–9; tenże, Szkice historyczne XI wieku. Początki klasztoru benedyktynów w Tyńcu, „Studia Źródłozn.” T. 35: 1994 s. 23–62; Mosingiewicz K., Śliwiński B., Rycerstwo polskie z końca XII wieku w falsyfikacie Kazimierza Sprawiedliwego, „Kwart. Hist.” T. 88: 1981 s. 716–18; Semkowicz W., Ród Awdańców w wiekach średnich, P. 1920 s. 323–4; Śliwiński B., O początkach mazowieckiej elity feudalnej (na marginesie artykułu J. Piętki), „Zap. Hist.” T. 47: 1982 z. 2 s. 90–2; tenże, W sprawie pochodzenia mistrza Wincentego, „Studia Źródłozn.” T. 24: 1979 s. 169–70; Trawkowski S., Taberny płockie na przełomie XI i XII w., „Przegl. Hist.” T. 53: 1962 s. 736–41; Wenta J., O stróżach „testamentu” Bolesława Krzywoustego, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyński, W. 1999 VIII 67–112; Wiśniowski E., Najstarszy dokument benedyktynów sieciechowskich (1252), „Studia Źródłozn.” T. 4: 1959 s. 66–70; tenże, Z dziejów opactwa benedyktynów w Sieciechowie, „Roczn. Human.” R. 7: 1958 z. 2 s. 28–41; Wójcik M. L., Ród Gryfów do końca XIII wieku. Pochodzenie – genealogia – rozsiedlenie, Wr. 1993 s. 11–40; – Album Palaeographicum, ed. S. Krzyżanowski, Tabularum I–XXXI textus, ed. W. Semkowicz et S. Budkowa, editio altera, Cracoviae 1960 nr 18–19; Cod. Sil. (Maleczyńskiego) I, nr 25, 35; Kod. katedry krak., I; Kod. Mpol., I; Kod. tyniecki; Kod. Wpol., I; Kozłowska-Budkowa, Repertorium pol. dokumentów, Z. 1 nr 26, 49, 58, 114; Mon. Pol. Hist., V (Liber fraternitatis Lubinensis, Liber mortuorum monasterii sancti Vincentii ordinis Premonstratensis); Mon. Pol. Hist. (S.N.), IX/1 (Nekrolog opactwa św. Wincentego we Wr.), IX/2 (Księga bracka i Nekrolog opactwa Panny Marii w Lubiniu); Piekosiński F., Zbiór dokumentów średniowiecznych do objaśnienia prawa polskiego ziemskiego służących, w: Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego, Kr. 1897 I nr 3, 16, 23; Schles. Urk.-buch, I.
Bibliogr. dot. kręgu rodowego (pozostałe źr.): Cod. Pol., I nr 5, Kod. katedry krak., I nr 4, Kod. maz. (Kochanowskiego) nr 123, Zbiór dok. m. Płocka, I nr 4.
Janusz Kurtyka